• Zarys
• Hiszpania
• Włochy
• Francja
• Austria
• Niemcy
• Szwajcaria
• Anglia
• Ameryka
• Polska

Zarys

Kilka wieków przed wyprodukowaniem w miejscowych papierniach papier był w Europie osiągalny tylko jako drogi arabski towar z importu. Wtedy Europejczycy używali przeważnie pergaminu, ale już wkrótce papier stał się towarem wytwarzanym na miejscu i zastąpił drogie materiały.

Europejska produkcja papieru - a tym samym trzecia epoka wytwarzania papieru - wzięła swój początek w Hiszpanii. Przez Włochy, południową Francję rozszerzało się nowe rzemiosło powoli na całą Europę. Ale papier wyzwalał nie tylko zgodny zachwyt. Peter von Cluny pisze o swoich studiach w mauryjskim Toledo, że widział tam książki z pergaminu, papirusu i ze "starego płótna a możliwe, że z jeszcze gorszego materiału". Cesarz Fryderyk II wydał zakaz przygotowywania dokumentów notarialnych i rozporządzeń na papierze a w statutach miasta Padwa z 1236 r. zapisano, że dokumenty na papierze nie mają mocy prawnej. Obok niewielkiej trwałości w porównaniu z pergaminem również arabskie pochodzenie było odpowiedzialne za bardzo powolne rozprzestrzenianie się papieru w krajach chrześcijańskich.

Papier znalazł miejsce w biurach, kancelariach klasztorów i miast; służył początkowo w pierwszym rzędzie do celów sakralnych (chrześcijańskie pisma, obrazki wotywne z żywota Jezusa, modlitwy odpustowe dla pielgrzymów). Papiernicy w średniowieczu pracowali już w pełni zorganizowanym zakładzie. Potrzebował on nawet jak na ówczesne warunki dużego kapitału i zatrudniał wielu czeladników oraz uczniów i służbę.

W trakcie rozwoju nowych technik druku, szczególnie po wynalezieniu druku ruchomymi czcionkami przez Gutenberga (Johannesa Gensfleischa vom Gutenberga) ok. 1446 r. papier zyskał na znaczeniu przy upowszechnianiu książek i czasopism, bo mogły być one wydawane teraz w większych ilościach. Nowe metody rysowania jak drzeworyt, akwaforta (sztych) i miedzioryt umożliwiały użycie papieru do drukowania obrazków. Z rozszerzeniem się handlu ogromnie wzrosło zapotrzebowanie na wartościowy papier; używano go na dokumenty, świadectwa, umowy, banknoty, dekrety i książki - tańsze natomiast gatunki znalazły zastosowanie do pakowania.

Różnorodność papierów dała się zauważyć w XVII i XVIII wieku w Anglii, gdy coraz więcej papierni zaczęło produkować najróżnorodniejsze rodzaje papieru, kartonu i lakierowane produkty np. karty do gry ze sklejonych razem warstw papieru.

Rosnący popyt i przekonanie, że robienie papieru to dochodowy interes, doprowadziły w końcu do powstania znaczącego przemysłu.

Hiszpania

Podczas podboju północnej Afryki oraz Hiszpanii Arabowie przynieśli sztukę wytwarzania papieru aż do południowej Europy. Już w roku 1144 wytworzono w miejscowości Xativa koło Walencji pierwszy na europejskiej ziemi papier. Najnowsze badania wskazują na istnienie znaczących manufaktur w Kordobie i Sewilli

Włochy

Pierwsze młyny papiernicze we Włoszech powstały w Fabriano koło Ankony (1268) i Amalfi.

Austria

Najstarszy wyprodukowany w Austrii arkusz papieru, który znaleziony został w archiwum fundacji Świętego Krzyża, można zidentyfikować po znaku wodnym. Dzwon, który nosi wyklucza jakąkolwiek pomyłkę z ówczesnym importowanym z Włoch papierem. Można przyjąć, że był czerpany w tym samym młynie papierniczym, który miał założyć Jan der Turs von Rauhenegg około

roku 1321 w Leesdorfie koło Baden.

Można udowodnić istnienie następujących najstarszych młynów papierniczych:

rok 1469 w Treisen koło St. Pölten,
rok 1498 w Neustadt koło Wiednia,
rok 1517 pod Grazem.

Ciągle powstawały dalsze młyny papiernicze, tak że w XVI wieku robienie papieru rozprzestrzeniło się na całą Austrię.

Francja

Pierwszy zapisany dokument papierowy datuje się na połowę XIII wieku. Pierwsze miejsca gdzie produkowano papier to:

rok 1326 - Ambert, działa do dziś jako młyn papierniczy Richard de Bas,
rok 1348 - Troyes,
rok 1354 - Essones koło Paryża.

Niemcy

Z pomocą wyuczonych we Włoszech rzemieślników kupiec i rajca Ullman Stromer przebudował około roku 1390 położony u bram miasta Norymberga młyn na młyn papierniczy. Jego zapisy w dzienniku to pierwsze pewne doniesienia o robieniu papieru na niemieckiej ziemi. Młyn ten przedstawiony w kronikach światowych przez Hartmanna Schedla był początkowo wyposażony w dwa koła wodne i 18 młotów do ubijania.
Dalsze młyny papiernicze powstawały kolejno w Ravensburgu, Chemnitz, Strasburgu (obecnie we Francji), Legnicy (obecnie w Polsce), Lubece, nad dolnym Renem, koło Lüneburga i w Metzu (obecnie we Francji).

Szwajcaria

Najstarsza pewna wiadomość o istnieniu młyna papierniczego w Szwajcarii pochodzi z roku 1432 i dotyczy młyna położonego w Belfaux nad rzeką Sonnaz koło Fryburga. Nie ma dowodów na to, że w młynie papierniczym w Marly również koło Fryburga już wcześniej wytwarzano papier. Krótko później we wszystkich rejonach Szwajcarii urządzono młyny papiernicze.

W roku 1440 w Bazylei,
w 1448 również w Bazylei,
w 1460 w Worblaufen w pobliżu Berna,
w 1472 w Zurychu,
w 1477 w Serrieres koło Neuenburga

i w wielu innych miejscach. Centrum wytwarzania papieru była Bazylea, gdzie w roku 1576 pracowało 7 różnych papierni. Ich papiery miały wspaniałą renomę i były sprzedawane w dużych ilościach do obszaru nad Renem.

Anglia

Około roku 1490 John Tate założył młyn papierniczy w pobliżu Stevenage w hrabstwie Herfortshire. W 1588 sir John Spielman miał młyn papierniczy pod Dartford. Istnienie młyna pod Cannock Chase w hrabstwie Staffordshire też jest udowodnione. W połowie XVII wieku znajdowało się kilka młynów papierniczych w Buckinghamshire, Oxfordshire i Surrey.

Ameryka

W roku 1688 osiedlił się urodzony w Niemczech w 1644 w pobliżu Mülheim nad Ruhrą William Rittenhouse (Wilhelm Rittenhausen) w Germantown pod Filadelfią w stanie Pensylwania. Ten zasadniczo wykształcony w Holandii papiernik wybudował tam w 1690 roku ze swoimi synami, którzy też byli papiernikami, na brzegu Monoshone Creek pierwszy młyn papierniczy w ówczesnych koloniach północnoamerykańskich. W 1701 roku młyn ten został uszkodzony przez powódź a wkrótce po odbudowie również przez pożar. Po kolejnej odbudowie wytrzymał aż do XVIII wieku.

Polska

Pierwsze młyny papiernicze powstały w Polsce dopiero w drugiej połowie XV w. Pierwszy powstał przypuszczalnie w miejscowości Prądnik Wielki (obecnie Kraków - Kleparz) a drugi niedługo później w miejscowości Mogiła (obecnie Kraków - Nowa Huta). Oba młyny założył przybysz z Zachodu Fryderyk Schidling. W tym samym czasie miały też powstać młyny papiernicze na Pomorzu Gdańskim. W XVI w. powstawały systematycznie nowe papiernie w wielu miastach a przede wszystkim w Poznaniu. Pod koniec tego wieku było już w Polsce kilkadziesiąt młynów papierniczych.